Lierse vluchtelingen tijdens de Eerste Wereldoorlog

In 2014 is het 100 jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Die verjaardag zal in Lier niet onopgemerkt voorbij gaan. Nu de laatste veteranen en ooggetuigen zijn verdwenen, zijn we meer en meer aangewezen op het klassieke bronnenmateriaal om ons een exact beeld te vormen van deze oorlog voor Lier.

Momenteel worden te Lier een aantal projecten opgestart rond de Eerste Wereldoorlog. Eén ervan kreeg de werktitel 'Lier op de vlucht'. Bij dit project proberen we de Lierenaars in beeld te brengen die op de vlucht sloegen naar het buitenland tijdens W.O. I. Ons onderzoek beperkt zich niet tot enkel de Lierenaars, ook de toenmalige inwoners van Koningshooikt worden bij het project betrokken.

We hebben kunnen achterhalen dat 3.000 van de 26.000 Lierenaars tijdens de ganse Eerste Wereldoorlog hebben verbleven in Nederland, Frankrijk of Groot-Brittannië. Enkelen verbleven zelfs in Ierland, Zwitserland of V.S. Het onderzoek naar 'Lier op de vlucht' loopt reeds enkele jaren en zal in 2014 afgerond worden. Op deze blog gaan we in de loop van tijd enkele eerste vaststellingen van dit onderzoek bekend maken.

We konden aan de hand van allerlei bronnen de verblijfplaats van de Lierse vluchtelingen lokaliseren. Volgens de voorlopige stand van het onderzoek verbleven Lierenaars:

• in Nederland: 560 + 113 geïnterneerde Lierse soldaten
• in Frankrijk: 333
• in Groot-Brittannië: 1205

In totaal hebben we dus tot hiertoe al 2.100 Lierenaars kunnen lokaliseren. We vermelden ook dat de Lierenaars die onder de wapens zijn geroepen tijdens de Eerste Wereldoorlog hierin voor een gedeelte geteld zijn, zij vertoefden ook buiten Lier. We weten met zekerheid dat 176 Lierse of Hooikse soldaten sneuvelden tijdens de Eerste Wereldoorlog.

De drie landen hadden elk een verschillende wijze van opvang van de Belgische vluchtelingen. Groot-Brittannië schreef alle vluchtelingen in een centraal register: 'Central Register of Belgian Refugees' (1). Dit register bestaat uit losse formulieren waar alle gegevens in verband met naam, adres, leeftijd, geboorteplaats en -datum, geslacht, familie, beroep en taal werden genoteerd. De registratie was verplicht voor elke vluchteling vanaf 16 jaar. Ook bijkomende gegevens werden genoteerd zoals datum van aankomst, naam van werkgever in België, tewerkstelling in Groot-Brittannië en dienst in het Belgisch leger. Elke verandering van adres diende gemeld te worden. In ruil voor de registratie ontving elke vluchteling een Certificate of Registration dat onder andere vereist werd bij het zoeken naar werk.

Het registratieformulier van Josepha Broomans. Volgens dit document was ze kamermeisje bij Hymans, minister van economische zaken tijdens de Eerste Wereldoorlog. Haar dossier bevat niet minder dan 17 documenten.

Men schat dat 210.000 Belgen naar Groot-Brittannië zijn gevlucht. Doordat het archief van de Belgische vluchtelingen in Groot-Brittannië goed bewaard gebleven is, was het mogelijk de vele Lierse vluchtelingen in dit land terug te vinden. Dit verklaart het hoge aantal gelokaliseerde Lierse vluchtelingen in Groot-Brittannië.

Voor de andere landen was dit zo niet het geval. In Nederland werden de Belgische vluchtelingen geregistreerd per provincie. De samenstelling van de groep Belgische vluchtelingen wisselde voortdurend gedurende de ganse wereldoorlog. Een aantal vluchtelingen keerden terug naar België en in het kader van gezinshereniging staken Lierse vrouwen en hun kinderen dan weer de grens over om in de buurt van hun geïnterneerde man te wonen. Na de val van Antwerpen waren immers vele Belgische soldaten de grens overgevlucht naar Nederland. Daar werden ze ontwapend door het Nederlandse leger en voor de ganse duur van de oorlog geïnterneerd in kampen in het noorden van Nederland. In de buurt van deze kampen kwamen de gezinnen van deze soldaten zich vestigen.

In Frankrijk werden de vluchtelingen verspreid over alle departementen van het land. Van een beperkt aantal departementen wordt in het Algemeen Rijksarchief te Brussel archiefmateriaal bewaard i.v.m. Belgische vluchtelingen. Hierdoor konden we maar een beperkt aantal Lierse vluchtelingen lokaliseren.

In deze fase van het onderzoek willen we een oproep doen. We zijn op zoek naar alle mogelijke documentatie i.v.m. de Lierse vluchtelingen tijdens de Eerste Wereldoorlog: foto's, briefwisseling, kranten, dagboeken, getuigenissen... Je kan ons dit melden via e-mail andre.van.den.broeck@telenet.be of telefonisch 0468 16 44 90.

(1) Het archief van Central Register of Belgian Refugees wordt bewaard in het Algemeen Rijksarchief te Brussel. Zie: SYMOENS B., Inventaris van het archief van 'The Central Register of War Refugees. Central Register of Belgian Refugees (1914-1919), Brussel, 2008. Het is een vrij omvangrijk archief: 1080 nummers of 125 meter archief.